Không cần xà bông gì đâu, chỉ mấy thứ lá quanh quanh vườn nhà đó
thôi cũng đủ làm mái tóc má thơm sạch lắm rồi...
Má phơi mái đầu vừa gội lòa xòa qua tìm tôi nhờ nhổ giùm mớ tóc
ngứa. “Hình như cộng nào bạc là ngứa à con. Nhổ giùm má chút được không? Trời
ơi ngứa gì mà như một bầy kiến cao cẳng bò vậy đó”.
Bóng chiều nghiêng nghiêng vào cánh cửa, ánh nắng không còn chói
lóa mà đã ngã vàng nhưng cái nóng vẫn còn ẩn ức. Nên cứ nhè mái tóc má mà nắng
xiên đến chói chang. Tôi kéo cái ghế, cầm thêm cái nhíp ngồi xuống bên má.
Tiếng là cạnh nhà nhau nhưng chả mấy khi má con có những buổi chiều thảnh thơi
thế này.
Mái tóc má thoảng mùi thảo dược, bao nhiêu năm rồi má vẫn nấu
nước lá sả, é tía, lá bưởi, vỏ bưởi… gội đầu. Không cần xà bông gì đâu, chỉ mấy
thứ lá quanh quanh vườn nhà đó thôi cũng đủ làm mái tóc má thơm sạch lắm rồi.
Dù tóc có mỏng đi do tuổi già nhưng sắc óng ả vẫn còn bởi nó ít bị tác động của
hóa chất. Mái đầu tuổi thất tuần của má, cộng trắng càng bạc hơn, màu tiêu đã
lẫn trong sắc muối. Ôi… biết cơ man nào là tóc bạc trên mái đầu đã nhiều sương
gió này. Nhưng mùi thơm tho dân dã của đồng quê vẫn ướp đầy tóc má, nó thanh
khiết dịu dàng làm sao.
Tôi vốn không ưa mấy công việc tỉ mỉ này. Cứ gì mà phải ra vườn
cắt cắt phơi phơi, bó thành bó để sẵn trên vách bếp rồi hai hôm một lần lại bỏ
vô nồi tốn củi lửa đun lên. Ôi dào, cứ ra chợ mua dầu gội mùi hoa gì cũng có,
mùi trái gì cũng đầy rồi về tha hồ mà gội thử. Má cười, rằng con nói đúng,
nhưng nó chỉ hợp với thời nay thôi, thời xưa của má, lấy dầu gội đâu mà mua?
Niềm vui của phụ nữ thời đó chỉ duy nhất là có được ngày rảnh rỗi để chăm sóc
mái tóc mình thôi.
“Ui chao… cộng đó cái gốc sâu hay cạn mà đã ngứa ghê vậy con?”.
“Ui kìa... như là vừa bứng một mảng đất đầy sâu vậy. Đã ngứa lắm luôn con à!”.
Nhưng tiếng xuýt xoa của má như cổ vũ cho đôi tay tôi lanh lẹ hơn trong việc
tìm tóc ngứa. Mà lạ là chỉ có tóc bạc ngắn lún phún mới ngứa thôi, cộng bạc dài
không ngứa nhé!
Đôi mắt má lim dim tránh bóng nắng chiều đang nghiêng vào vai,
tóc. Rằng má nhớ ngày xưa, cái thời lên mười lên chín. Bà ngoại cũng nhờ má nhổ
tóc thế này. Mà nhổ tóc được tiền nha, cứ mười cộng là được tiền đủ mua gói xôi
đậu đen. “Mà con biết đó, thời của má là thời chiến tranh, cái gì cũng khan
hiếm và thiếu hụt, gói xôi đậu đen nhỏ gói bằng bánh giấy thôi, nhưng như là cả
bữa đại tiệc rồi. Nên má rất thích được bà ngoại mướn nhổ tóc. Nhưng con nít
mà, hay mâu thuẫn lắm, tiền thì thích thật nhưng nhổ tóc nhiều quá thì ớn. Vậy
là trong lúc bà ngoại lim dim mắt, má nhổ cọng nào thì đếm thật to cọng đó.
Nhưng chỉ là đếm ba bốn cọng đầu thôi, sau cứ nhổ bừa và đếm liên tục. Bà ngoại
biết hết đó, nhưng vẫn vui vẻ trả tiền cho cô con gái bé bỏng đủ mua gói xôi và
mớ bánh giấy ăn chơi để đổi lấy tiếng cười của nó. Giờ nghĩ lại, có phải tại
ngày xưa má ớn nhổ tóc cho ngoại nên giờ mình cũng có tóc bạc cho biết nếm trải
cảm giác ngứa khó chịu không?”.
Tôi bảo có ai già mà không có tóc ngứa. Có người bạc ngứa, có
người đen ngứa, có người tóc xoăn càng ngứa. Mà giờ người trẻ cũng có tóc ngứa
luôn, nhưng con đầy nè, nhiều lúc mấy cô học trò may còn giành nhau nhổ mấy
cộng tóc xoăn như uốn kẻm đang bung lóc ngóc trên đầu. Trời ơi, nhổ xong hết
ngứa cả tuần luôn.
Bóng chiều vẫn dai dẳng xiên vào mắt. Má bảo nay thời tiết sao
mà kì quá, năm giờ chiều mà nắng vẫn ran ran da thịt. Chả bù với ngày xưa, dù
trưa đứng bóng mà ra đồng vẫn không nóng rát tí nào. Ấy là những ngày má theo
ngoại đi “mót cá” ở những cánh đồng miên man của xứ Cổ Cò.
- Mót cá là công việc của nhà nghèo không có ruộng thôi. Vì sau
khi cắt lúa, chủ ruộng be bờ lại, chia thành những ao nhỏ trong thửa ruộng ấy,
rồi tát cá. Lúc ấy nguời ta chỉ bắt cá lớn bằng cườm tay trở lên thôi. Nhiều
nhất là cá lóc, cá sặc rằn, cá chạch bông. Còn cá sặc, cá rô, cá trê thường bị
bỏ lại vì nó nhỏ hơn mà thịt không ngon bằng cá lóc cá sặc. Người chủ ruộng bắt
xong cá lớn thì bỏ sang ao khác, lúc ấy người mót cá sẽ tát lại cái ao đó, con
không biết đâu, có khi thò tay xuống bùn là dính năm con cá!
- Hihi… má nói chơi rồi. Tay có bốn kẽ làm sao dính năm con cá
được ạ?
- Thì… ý nói là cá hồi đó nhiều lắm í mà!
- Má thích nhất là những buổi theo ngồi nhìn bà ngoại xẻ cá làm
khô. Tuổi lên mười, má đã biết xắt sả trộn muối để phết lên miếng cá vừa xẻ
đấy. Thuơng nhất là những bộ trứng cá, đã bị tách ra khỏi lòng má mà còn thoi
thóp. Thế là má lượn lấy, hốt một nắm đất nhét mấy bộ trứng đó vô, nói với bà
ngoại rằng mai này sẽ nở ra cá con chứ cá không có chết.
Tuổi thơ của má tôi hiện về theo lời kể của hoài niệm về những
buổi chiều của con sông Tiền hiền hòa dịu chảy, của những cây cầu khỉ mà mỗi lần
muốn đi qua nó để ra đường lớn thì bà ngoại phải vừa đội thau cá khô, vừa dắt
tay cô con gái bé lên 10 cùng dò dẫm đi qua để ra chợ xã. Bạn sẽ hỏi rằng: thế
ông ngoại tôi đâu mà để cho vợ cùng cô con gái cơ cực vậy? Thưa, thời đó có ai
mà chẳng cơ cực, huống hồ chi ông ngoại tôi đã theo tiếng gọi của non sông mà
đi làm việc nước. Thì việc nhà có đáng gì khi bà con xóm ấp đều đùm bọc đỡ đần
nhau.
Ngoại tôi phải khai với làng xã rằng chồng đi làm cá bị đắm
thuyền mất xác, căn nhà lá dừa nước chỉ còn hai má trong hủ hỉ cùng công việc
cấy lúa thuê, nhổ có ngồi, mót cá xẻ khô bán dạo. Nhưng ít ai biết được, ngay
dưới sàn chiếc giường ngủ của hai má con là một miệng hầm, để cách vài hôm là
ông ngoại tôi long mình từ sông về, đi lên từ miệng hầm đó, hôn vội đứa con gái
bé nhỏ trong cơn say ngủ của nó. Rồi nhận ít cá khô, gạo muối của vợ mà chia
tay về cứ trong vội vàng hẹn ngày non sông thống nhất.
Thế mà ông ngoại tôi đã không giữ tròn lời hẹn ước, bởi trong
một lần đi liên lạc, ông đã hi sinh. Trong túi thư của ông lúc đó còn một con
búp bê được may bằng vải dù màu dưa cải, điều đặc biệt, trên mình búp bê còn
thêu dòng chữ “bé Bông yêu quý của ba”.
“Bé Bông” chính là nhũ danh của má tôi. Bà con đi chợ sớm đồn về
con búp bê trong túi người chiến sĩ bị giết hại, rằng cả xứ cầu Khum này ai
chẳng biết đó là tên của con gái ông Bảy Lé. Họ khuyên ngoại tôi khẩn trương
đưa con gái về nơi xứ đạo Tây Ninh. Ở đó sẽ bình yên và không ai biết nguồn
gốc, thay tên đổi họ đi để bình an mà sống.
Thời thiếu nữ của má tôi ở xứ đạo Tây Ninh, cửa chùa luôn rộng
mở với các cảnh đời cơ nhỡ. Má và ngoại ở chùa làm công quả, ăn chay trường.
Mỗi ngày hết giờ quẹt dọn, nhổ cỏ, nấu nướng thì làm món tàu hủ non ra chợ Long
Hoa bán để kiếm chút tiền dành dụm lúc trái gió trở trời. Cung đường gióng gánh
xa xa mệt nhọc cho đôi chân ngày nào cũng lặn lội ấy, má tôi đã quen người
thanh niên chạy xe đạp ôm bị cụt nửa bàn chân do bom rơi đạn lạc.
Năm 1980, họ cưới nhau trong cảnh nghèo chung của đất nước. Ba
tôi tuy tật nguyền nhưng rất cần cù siêng năng. Vợ sinh con, nhu cầu cuộc sống
cần nhiều hơn nên ông không chạy xe ôm nữa mà đi làm culi thợ hồ, rồi lên thợ.
Chiều về thì nhận phát gò mối, dọn dẹp cây tạp cho bà con trong xóm. Tất tần
tật việc ba đều nhận là để đủ nuôi sống gia đình gồm vợ con và người mẹ vợ đã
bắt đầu mù lòa vì tuổi tác. Mái nhà lá của ba luôn xanh um những bầu, bí, rau
lang, giàn mướp trước sân, bầy gà sau hè.
Má tôi vẫn bán tàu hủ non chợ xã. Món quà quê ngọt ngào thơm
lựng làm từ đậu nành ấy, chan thêm vá đường thốt nốt và tí nước cốt dừa nữa là
người ăn sẽ hít hà vì ngon ngọt.
Mái ấm êm đềm trong cảnh khéo ăn khéo mặc, rồi một buổi chiều
nghiêng nắng cuối tuần nọ, sau khi đi làm về sớm, ba tôi tắm táp ăn cơm xong
thì kêu mệt, khó thở “In như là ăn hông tiêu đó bà”. Má tôi tất tả đi mua
thuốc, nhưng khi má chưa về đến nhà thì ba đã ra đi.
Chiều nắng hôm ấy sao mà nắng vậy! Nước mắt ở đâu chảy về trên
khuôn mặt má tôi. Gánh tàu hủ non này làm sao nuôi nổi hai đứa con 8 và 14 tuổi
hở ông ơi?
Tóc má tôi sau đó bỗng dưng rụng lạ, vừa gội đầu xong thì rụng
cả bụm tay. Mỗi lần chải đầu cũng rụng đen cây lược. Người ta nói rằng tóc
người đàn bà rụng là khi họ thay đổi máu huyết sau sinh hoặc có chuyện gì đó
buồn ghê gớm lắm. Trong suốt ba năm sau ngày ba mất, mái tóc má tôi từ bóng dày
đen mượt đã rụng từng mảng, lộ từng vùng da đầu trắng tuyết. Mùi tóc không còn
thơm hương lá sả, lá bưởi nữa, bởi hình như nó đã trôi tuột theo nỗi đau mất
chồng của má.
Anh Hai tôi 15 tuổi thì nghỉ học đi làm cu li thợ hồ để phụ má
nuôi em. Tôi học xong lớp 9 cũng đi học nghề may để má không còn quá bận tâm
chuyện áo cơm. Sau này anh Hai cưới vợ thì má quyết định cắt cho tôi thửa đất
đủ làm cái tiệm may để “ra riêng” chứ không để cảnh chung chạ rồi chị dâu- em
chồng mất lòng nhau sinh ra mất hạnh phúc gia đình. Tôi đồng ý với quyết định
của má, vì dù sau tôi cũng gần ba mươi tuổi, cũng cần có sự riêng tư.
May mắn tiệm may tôi đắt khách, lúc nào cũng có hai học trò đến
học nên tiếng cười nói tíu tít mỗi ngày. Nhìn các em, tôi cứ nhớ thuở mười lăm
của mình, lóng ngóng cầm cây kéo cắt vải, lọng cọng đạp đường may sao cho thẳng
thớm, đổ mồ hôi vì đánh vật với mép vải xếp hoài mà chưa ngay. Khóa học may của
tôi có đóng học phí, nhưng từ tháng thứ ba là các em sẽ có phụ cấp, tùy theo
tay nghề và sự cần cù của học trò. Có cô giỏi đến nỗi, tròn một năm ra trường,
số phụ cấp đã bằng hai lần học phí. Niềm vui cuộc sống của tôi, vật chất đủ đầy
trong căn nhà bé nhỏ này cũng từ nghề may mà ra. Tôi chỉ còn thiếu những chiều
nghiêng nắng ra vườn tìm cắt lá sả, cây é tía, lá bưởi để gom lại phơi khô để
dành nấu nước gội đầu như má.
Má lại xuýt xoa vì cọng tóc ngứa được nhổ lên, tôi cố gắng nhổ
thêm cho má cọng nào hay cọng nấy dù bóng hoàng hôn đã khuất mất dần. Mùi thảo
dược từ tóc má lại quét lên mũi tôi khi cơn gió thoảng qua. Ôi mùi tóc thân yêu
này… chắc ở thế giới bên kia ba tôi vẫn còn hoài vọng.
Đào Phạm Thùy Trang
huongquenha