Tên gọi ghềnh Đá Đĩa bắt nguồn từ đặc điểm tự nhiên của loại đá Bazan ở khu vực này, có hình dạng giống như những chiếc đĩa chồng lên nhau.
Theo dân gian, ghềnh Đá Đĩa với những khối đá lăng trụ khổng lồ do bàn tay của một vị thần khổng lồ nào đó khéo léo xếp chồng lên nhau. Một truyền thuyết khác lưu truyền rằng thắng cảnh này liên quan đến câu chuyện nhuốm màu thần thoại về kho báu biến thành đá.
Tuy nhiên, theo các nhà khoa học, khoảng 200 triệu năm về trước, trong quá trình hoạt động của núi lửa ở vùng cao nguyên Vân Hòa, nham thạch phun trào theo dòng chảy dẫn xuôi về biển.
Khi gặp nước biển lạnh, cộng với hiện tượng dự ứng lực khiến các khối nham thạch bị đông cứng, rạn nứt theo mạch dọc, tạo nên những khối đá hình lăng trụ.
Những khối đá hình lăng trụ có bề mặt lục giác, tứ giác xếp chồng lên nhau một cách ngay ngắn, cao thấp, đứng rồi hơi nghiêng ra biển Đông, một loại hình kết cấu đá siêu bền.
Phần lớn đá nứt theo mạch dọc, tạo thành những cột thẳng đứng hoặc xiên, cũng có những đường xiết ngang cắt cột đá thành những hình dạng khác nhau.
Giữa ghềnh là một lõm trũng nước đọng lại thành từng vũng. Xung quanh vũng, những khối đá với vết nứt đuợc nước biển bào mòn nhẵn nhụi dựng tầng tầng, bám chặt lấy nhau.
Từ trên cao nhìn xuống, cảnh quan ghềnh Đá Đĩa Phú Yên như một tổ ong khổng lồ, rộng chừng 50m dài hơn 200m.
Hàng ngàn chồng đá ánh lên màu đen huyền bí, nổi bật trên nước biển trong xanh ngắt.
Ghềnh đá đĩa Phú Yên là 1 trong 5 ghềnh đá trên thế giới có hiện tượng nham thạch phun trào tạo ra hình thù đẹp tuyệt.
Về cấu trúc địa chất ghềnh Đá Đĩa Phú Yên có nét tương tự như Giant’s Causeway ở Ireland tuy nhiên có quy mô nhỏ hơn.
Giants Causeway trên bờ biển đông bắc Ireland là ghềnh đá đĩa nổi tiếng nhất trên thế giới. Khoảng 40.000 cột đá bazan tạo thành những bậc thang dọc theo Đại Tây Dương.
Khu vực này, hiện là Di sản Thế giới, được đặt tên Giants Causeway – Bờ đê của người khổng lồ là do một truyền thuyết cũ giải thích rằng các cột đá là tàn tích của một con đường khổng lồ do một người khổng lồ xây dựng. Người ta cho rằng nó đã từng trải dài đến tận Scotland.
Ghềnh Đá Đĩa thường xuất hiện gần các nguồn nước, dọc theo bờ biển của hòn đảo hoặc ở giữa sông hoặc suối.
Cho đến ngày nay, các nhà khoa học vẫn chưa hết kinh ngạc bởi những đợt phun trào dữ dội cách đây hàng nghìn năm lại trở thành một nhà hình học đại tài.
Thu Hà
(Tổng hợp)