Trong ngân sách Úc, thu nhập từ hệ thống thuế được dùng để chi tiêu trong năm tài chính. Phần lớn chi tiêu đó là do các chương trình hoạt động của chính phủ. Vì vậy, văn bản này có tính mấu chốt trên chính trường Úc.
Tiến trình hoạch định ngân sách của Australia
Công việc hoạch định ngân sách hằng năm thường được bắt đầu từ tháng 11 khi Cục Tài chánh đã cập nhật hệ thống kế toán quốc gia với những số liệu và những dự báo mới nhất về tình hình kinh tế. Đó là công đoạn mô phỏng kinh tế.
Sau khi nhận được báo cáo vừa nói, Thủ tướng sẽ họp với Bộ trưởng Ngân Khố và Bộ trưởng Tài chánh để đặt ưu tiên cho việc hoạch định chính sách và chiến lược hành động cho năm tài chính sắp đến.
Tất cả quyết định của họ sẽ được các bộ trưởng dùng để soạn đề án ngân sách cho lãnh vực trách nhiệm của họ. Các đề án này sẽ được Nội các bàn thảo.
Sau khi Bộ Tài chánh duyệt qua các đề án của các bộ, chúng được tán phát cho các bộ trưởng chính phủ để họ có thể bình luận hay đề nghị sửa đổi.
Vào cuối tháng Hai, Văn phòng Nội các sẽ duyệt nhận tất cả các đề án về ngân sách của các bộ.
Vào khoảng tháng Ba, Hội đồng Duyệt xét Chi tiêu của Nội các cứu xét tất cả các đề án và quyết định phân phối ngân sách cho từng bộ. Sau đó, Hội đồng Duyệt xét Thu nhập sẽ họp để quyết định về các nguồn thu nhập có thể đáp ứng mức chi tiêu đó.
Kế tiếp, Nội các sẽ duyệt lại phiên bản mới nhất của dự thảo ngân sách để bảo đảm rằng nó kết hợp tất cả các quyết định trước đó, và thử nghiệm tính khả thi của dự thảo bằng cách kết hợp nó vào mô hình kinh tế của Cục Tài chánh.
Nên biết, khác vớl Bộ Tài chánh vốn là một phần của chính phủ đương quyền, Cục Tài chánh là một phần của hệ thống công chức phi chính trị. Cho nên số liệu do Cục Tài chánh soạn ra thường được tiếp cận bởi cả chính phủ lẫn phe đối lập.
Phiên bản cuối cùng của Ngân sách Liên bang sẽ được Bộ trưởng Ngân khố trình bày trước Quốc hội để tranh luận.
Trong vài ngày sau đó, phe đối lập sẽ có dịp phản ứng bằng cách chính thức – thường là đả kích hay đưa ra những biện pháp ngân sách riêng của họ.
Nếu đảng đương quyền còn chiếm đa số ghế trong Lưỡng viện Quốc hội, dự thảo ngân sách sẽ được thông qua. Nếu dự thảo bị cả hai viện bác, khủng hoảng chính trị sẽ diễn ra và thường được giải quyết bằng cách giải tán chính phủ và lưỡng viện để tổ chức bầu cử.
Một dịp để tranh đấu chính trị với chính phủ
Năm 1998, Quốc hội Úc thông qua đạo luật về Ngân sách Chân thật nhằm bảo đảm 3 điều: sự quản lý tài chánh đúng đắn cho nền kinh tế; thông tin công khai về hiện trạng tài chánh trong lãnh vực công; và tính minh bạch trong các chính sách tài chánh.
Tuy vậy, Ngân sách Liên bang vẫn là một hoạt động gây nhiều tranh cải về chính trị nhất vì cả chính phủ lẫm phe đối lập đều muốn chứng tỏ với cử tri khả năng điều hành đất nước của họ. Trong khi đó, các tổ chức dân sự và chính trị thường hay vận động trong công luận hay với đại biểu của họ để tạo áp lực thuận lợi cho mục tiêu của họ.
Dù mỗi tài khóa đều có những vấn đề cá biệt tùy thời thế, nhìn chung các cuộc tranh cải đề xoay quanh một số luận điểm chính:
· Chính phủ có hay không minh bạch trong việc soạn thảo ngân sách
· Chính phủ có hay không khả năng quản lý kinh tế quốc gia? Các khoản chi tiêu có được tài trợ đầy đủ hay không?
· Chính phủ có hay không giữ lời hứa với cử tri?
· Việc đặt ưu tiên cho chi tiêu có công bằng và hợp lý hay không?
Để thăm dò dư luận, trong giai đoạn soạn thảo ngân sách, một số chi tiết về nó thỉnh thoảng được ‘tiết lộ’ cho báo chí. Tùy vào phản ứng của công chúng, chính phủ có thể điều chỉnh quyết định của họ.
Phe đối lập và các tổ chức dân sự cũng hay ‘đón đầu’ bằng cách dấy lên những chiến dịch vận động nhằm tạo áp lực chính trị cho chính phủ.
Đêm công bố Ngân sách
Từ 1994 đến nay, Ngân sách Liên bang được công bố vào ngày thứ Ba thứ nhì của tháng 5 trước Quốc hội.
Trong ngày trước đó, gọi là ‘Ngày Khóa Ngân sách’, Bộ trưởng Ngân khố thường dùng cơ hội này để giải thích cho đại diện của báo chí và của các tổ chức dân sự về những gì họ cần biết về ngân sách mới. Tất cả những ai được mời dự đều không được liên lạc với thế giới bên ngoài cho đến khi ngân sách được chính thức công bố.
Đêm công bố Ngân sách thường kéo dài khoảng 1 giờ và được các tổ chức truyền thông tường thuật trực tiếp tại hiện trường. Sau đó là lời phân tích bình luận của giới quan sát để xem tác động của ngân sách ra sao đối với các hoạt động đối nội và đối ngoại của chính phủ, cũng như đối với các thành phần trong xã hội.
Theo truyền thống, lãnh tụ đối lập sẽ đọc diễn văn phản ứng trước Quốc hội và cũng sẽ được truyền hình trực tiếp.
Hạnh Trần